Rechtspraak in Alkmaar

Wazig van de laatste dertien pilsjes, stommel je de kroeg uit. Buiten aangekomen moet je natuurlijk juist op dat moment nodig plassen. Je gaat niet weer naar binnen. Nee, je besluit het meest donkere hoekje binnen een straal van tienmeter op te zoeken. Aaaaaaah, dat lucht op. Dat voelt beter dan uh….. nee, toch niet. Op dat moment word je ingesloten door twee agenten op de fiets. Sh*t! Gedesillusioneerd loop je naar huis met een weggefrommeld geel briefje in je zak met een mooi rond bedrag erop: €130,-. Dat was een duur avondje stappen.

We zijn allemaal weleens met politie of justitie in aanraking gekomen. Van aangifte doen tot bovenstaande situatie of misschien wel erger. Meer dan een geldboete of hoogstens een gevangenisstraf hoefden we dan niet te vrezen. Dat was vroeger wel anders!

Rechtspraak was in het verleden een lokale aangelegenheid en werd gedaan door stadsbestuurders. Uitspraken vonden plaats op het stadhuis en dat is nog goed terug te zien aan de gevel. Hierop zie je verschillende beelden en uitingen, die verwijzen naar die functie. Vonnissen werden openbaar uitgesproken en volbracht; de straffen varieerden van boetes, schikkingen en lijfstraffen tot aan de doodstraf.

Voordat Nederland werd ingelijfd door Napoleon, werd in Alkmaar rechtgesproken door een schout en schepenen. Vergelijkbaar met een burgemeester en wethouders van nu. De schout had ook de rol van aanklager en wasverantwoordelijk voor de uitvoering van straffen en inning van boetes. Bovendien zorgde hij samen met zijn dienaars voor de handhaving van de openbare orde. De schepenen beslisten welke straf de verdachte zou krijgen, maar ook hoe ver de schout mocht gaan om de verdachte te laten bekennen. Een bekentenis was erg belangrijk in die tijd. In het stadhuis staat nog steeds een pijnbank, die daadwerkelijk is gebruikt om verdachten tot een bekentenis te martelen.

Maar als we teruggaan in de tijd, komen we ook in Alkmaar barbaarse straffen tegen. Althans, in vergelijking met de huidige maatstaven. In tegenstelling tot de huidige gevangenisstraffen, waren lijfstraffen gecombineerd met verbanning eigenlijk de norm. Men geloofde in de afschrikwekkende werking en juist daarom werden deze straffen openbaar uitgevoerd.

Zweepslagen, brandmerken, oren en neuzen afsnijden, ogen uitsteken, een kort verblijf in een tuchthuis of verbanning waren straffen voor overtredingen en relatief lichte misdrijven. Bijvoorbeeld als je had gestolen of landloperij had gepleegd. Voor zware misdrijven, zoals moord of roofmoord, werd de doodstraf, of erger, de doodstraf voorafgegaan door het breken van de armen en benen opgelegd. Draaideurcriminelen kregen uiteindelijk ook zware straffen opgelegd. De doodstraf was afhankelijk van het delict; ophanging, onthoofding of wurging, waarna het lijk werd verbrand of als waarschuwing buiten de stad werd opgehangen.

Natuurlijk zijn dit extreme voorbeelden en was moord, net zoals tegenwoordig, een zeldzaam misdrijf in de regio Alkmaar. Nadat de Fransen de macht overnamen in Nederland, brachtenzij hun rechtssysteem mee en daarmee hun straffen. Lijfstraffen kwamen minder voor en er werden meer gevangenisstraffen opgelegd. De barbaarse straffen van voorheen pasten niet meer. Wanneer er bij uitzondering een lijfstraf werd uitgevoerd, kwamen veel mensen en kinderenkijken. In Alkmaar werd de laatste doodstraf voltrokken op 22 juni 1816. De 28-jarige Alkmaarder Maarten Petra werd opgehangen voor de moord op een boerenmeid uit Heerhugowaard.