Aan het lezen
Rechtspraak in Alkmaar

Rechtspraak in Alkmaar

Wazig van de laatste dertien pilsjes, stommel je de kroeg uit. Buiten aangekomen moet je natuurlijk juist op dat moment nodig plassen. Je gaat niet weer naar binnen. Nee, je besluit het meest donkere hoekje binnen een straal van tienmeter op te zoeken. Aaaaaaah, dat lucht op. Dat voelt beter dan uh….. nee, toch niet. Op dat moment word je ingesloten door twee agenten op de fiets. Sh*t! Gedesillusioneerd loop je naar huis met een weggefrommeld geel briefje in je zak met een mooi rond bedrag erop: €130,-. Dat was een duur avondje stappen.

We zijn allemaal weleens met politie of justitie in aanraking gekomen. Van aangifte doen tot bovenstaande situatie of misschien wel erger. Meer dan een geldboete of hoogstens een gevangenisstraf hoefden we dan niet te vrezen. Dat was vroeger wel anders!

Rechtspraak was in het verleden een lokale aangelegenheid en werd gedaan door stadsbestuurders. Uitspraken vonden plaats op het stadhuis en dat is nog goed terug te zien aan de gevel. Hierop zie je verschillende beelden en uitingen, die verwijzen naar die functie. Vonnissen werden openbaar uitgesproken en volbracht; de straffen varieerden van boetes, schikkingen en lijfstraffen tot aan de doodstraf.

Voordat Nederland werd ingelijfd door Napoleon, werd in Alkmaar rechtgesproken door een schout en schepenen. Vergelijkbaar met een burgemeester en wethouders van nu. De schout had ook de rol van aanklager en wasverantwoordelijk voor de uitvoering van straffen en inning van boetes. Bovendien zorgde hij samen met zijn dienaars voor de handhaving van de openbare orde. De schepenen beslisten welke straf de verdachte zou krijgen, maar ook hoe ver de schout mocht gaan om de verdachte te laten bekennen. Een bekentenis was erg belangrijk in die tijd. In het stadhuis staat nog steeds een pijnbank, die daadwerkelijk is gebruikt om verdachten tot een bekentenis te martelen.

Straffen toen en nu

 De laatste tijd worden we overspoeld met gebeurtenissen van bijvoorbeeld IS waarbij gevangenen op een barbaarse wijze, vaak openbaar, worden vermoord. We begrijpen niet hoe mensen tot deze gruwelijke daden in staat zijn. Dit gaat niet samen met een ontwikkelde samenleving, zoals de onze.

Maar als we teruggaan in de tijd, komen we ook in Alkmaar barbaarse straffen tegen. Althans, in vergelijking met de huidige maatstaven. In tegenstelling tot de huidige gevangenisstraffen, waren lijfstraffen gecombineerd met verbanning eigenlijk de norm. Men geloofde in de afschrikwekkende werking en juist daarom werden deze straffen openbaar uitgevoerd.

Zweepslagen, brandmerken, oren en neuzen afsnijden, ogen uitsteken, een kort verblijf in een tuchthuis of verbanning waren straffen voor overtredingen en relatief lichte misdrijven. Bijvoorbeeld als je had gestolen of landloperij had gepleegd. Voor zware misdrijven, zoals moord of roofmoord, werd de doodstraf, of erger, de doodstraf voorafgegaan door het breken van de armen en benen opgelegd. Draaideurcriminelen kregen uiteindelijk ook zware straffen opgelegd. De doodstraf was afhankelijk van het delict; ophanging, onthoofding of wurging, waarna het lijk werd verbrand of als waarschuwing buiten de stad werd opgehangen.

Een symbool van vergiftiging

 In het boek ‘Machtig & Prachtig Alkmaar’worden voorbeelden beschreven, waaruit blijkt dat de zwaardere straffen toch vaak gegeven werden aan mensen van buiten de regio.Alkmaarders kwamen zelf vaak goed weg. Maar niet altijd. Spectaculair, vanwege de gruwelijkheid van de daad en de straf, is de zaak van Geurtje Jans in 1725. Ze was nog maar vijftien jaar toen zij besloot een boer aan de Middenweg te Heerhugowaard, waar ze werkte als dienstmeid, uit de weg te ruimen. Ze voegde rattengif toe aan het meel, waarmee de vrouw van de boer koekjes bakte. De boer en boerin aten de koekjes en werden vergiftigd. De boer overleefde door veel overgeven, maar de boerin stierf. Ook haar drie maanden oude baby stierf door de borstvoeding. Geurtje werd opgepakt en in Alkmaar ter dood veroordeeld. Eerst werd haar rechterhand, waarmee het gif was toegediend, afgehakt. Vervolgens werd zij door de beul, aan een paal gewurgd. Haar lichaam werd daarna naar het galgenveld op het Zeglis gebracht en op een rad gelegd met haar afgehakte hand boven haar hoofd, als symbool voor vergiftiging, ten prooi aan de vogels.

 

Natuurlijk zijn dit extreme voorbeelden en was moord, net zoals tegenwoordig, een zeldzaam misdrijf in de regio Alkmaar. Nadat de Fransen de macht overnamen in Nederland, brachtenzij hun rechtssysteem mee en daarmee hun straffen. Lijfstraffen kwamen minder voor en er werden meer gevangenisstraffen opgelegd. De barbaarse straffen van voorheen pasten niet meer. Wanneer er bij uitzondering een lijfstraf werd uitgevoerd, kwamen veel mensen en kinderenkijken. In Alkmaar werd de laatste doodstraf voltrokken op 22 juni 1816. De 28-jarige Alkmaarder Maarten Petra werd opgehangen voor de moord op een boerenmeid uit Heerhugowaard.

Oude boetedoening nieuw leven ingeblazen

 In de armoedige negentiende en begin twintigste eeuw kwamen vaak overtredingen en lichte misdrijven voor, zoals diefstal en dronkenschap. Uit de dagrapportages van de Gemeente Politie Alkmaar van het bureau aan het stadhuis uit 1913, blijkt dat vooral een onbeheerde fiets, eem paard of huishoudelijk goed ten prooi viel aan de dievengilde. Vaak was de dader een buurtbewoner of jonge knaap. In de loop van de twintigste eeuw, toen het veel beter ging met de Alkmaarse economie, werd naar landelijke trend een oude manier van boetedoening nieuw leven ingeblazen. Met veel succes. Sindsdien staat op elke overtreding en zelfs op sommige misdrijven een geldboete.

Dus rol jij binnenkort de kroeg uit en moet je toevallig juist op dat moment heel erg ontzettend nodig plassen, check dan eerst even je knip voordat je heel ambitieus je territorium afbakent in een knus donker hoekje. Ook al heb je tegenwoordig geen lijfstraffen meer te vrezen, je portemonnee is vogelvrij!

Voor dit artikel heb ik gebruik gemaakt van het prachtige boek Machtig & Prachtig Alkmaar. Het is te leen in bibliotheek Alkmaar en onder andere te koop bij het Regionaal Archief Alkmaar. Tevens wil ik het Regionaal Archief Alkmaar bedanken voor de medewerking.

View Comment (1)

Laat een reactie achter

© 2021 Shuffle Alkmaar. Alle rechten voorbehouden.
Website door: Assured Online