Zijn we de stilte voorbij? Een filosofische zoektocht

Oké, wacht even. Voordat je verder leest, doe heel even je ogen dicht. Wat hoor je? Muziek? Je huisgenoten? De straat? De wind? Of hoor je de stilte? De stilte horen. Daar gaan we al. Als iets onzichtbaar is, dan zie je het niet, maar als iets stil is, kan je het wel horen. Of niet? En als het kan, wanneer heb je de stilte dan voor het laatst gehoord? Is dit voor jou lang geleden, dan ben je niet de enige. Volgens de Alkmaarse kunstenaar Joris Komen verdringen we de stilte graag en zijn we hem niet meer gewend.  

Foto header: Joris Komen

Bunkercomplex

Om te onderzoeken of dat erg is, toog hij naar één van de rustigste plekken die je in de kop van Noord-Holland kunt vinden. Een bunkercomplex tussen Groet en Burgerbrug. Een plek die hij ontdekte toen hij in de buurt aan het wandelen was en de regen plots uit de hemel klapte. Weinig opties om te schuilen, waardoor hij zomaar in een oude bunker belandde tussen de resten van iets dat lang geleden een schaap was.

Joris wilde al lange tijd een project organiseren over de Stilte. Ja, Stilte met een hoofdletter. Bleken die bunkers waarin hij nu stond in de oorlog een luisterpost van de Duitsers te zijn geweest. Tel die twee bij elkaar op en het project ‘De Stilte voorbij’ is niets anders dan een logische som der delen. Een kunstproject waarbij poëzie, fotografie, geluid en filosofie elkaar weten te vinden. 

Filosofische zoektocht

Ik mocht aansluiten bij de filosofische zoektocht die op vrijdagavond plaatsvond. Filosofe Saskia van der Werff was uitgenodigd om deze zoektocht te begeleiden. Zonder goed te weten wat mij te wachten stond, stapte ik in de auto. Wat ik wél wist: de coördinaten van de locatie en dat filosofen meer bekend staan om hun vragen dan om hun antwoorden. Ik had er zin in.  

Bij de bunker aangekomen lijkt de rest van de avond direct overbodig. Een vervallen bunker midden in de weilanden, het nieuwe zand van de Hondsbossche Zeewering, duinen in de verte en paarden die rustig staan te grazen in het oranje licht van een fenomenale zonsondergang. Als iets stilte moest zijn, dan dit. Maar waarom voelt dit als stilte? De wind is overduidelijk aanwezig, de paarden zijn te horen en als je goed luistert, hoor je in de verte een enkele auto rijden. Zonder twijfel zijn er plekken die technisch gezien stiller zijn, maar die een stuk minder stil ervaren worden. Is dit misschien waarom Joris ons hier deze avond bij elkaar gebracht heeft? Wat is nou eigenlijk die Stilte? Wat zit er in de Stilte? En is de Stilte voor iedereen gelijk?

Freestylefilosofie

Eerste vraag voor alle deelnemers: Wat zit er voor jou in de Stilte? Antwoorden: ik, niets, rust, heelal, concentratie, ruimte. Hiermee kunnen we de vraag of Stilte voor iedereen gelijk is direct beantwoorden, namelijk: nee. De één ervaart het door naar boven te kijken en zichzelf in het hele alles nietig te voelen en de ander ervaart vooral zijn ‘ik’ in de Stilte. Wat volgt is een uurtje freestylefilosofie. Tien mensen op een klapstoel in the middle of nowhere die de stilte gebruiken om hun woorden af te wegen. Resulterend in voornamelijk vragen die de groep in worden geworpen. Bestaat zoiets als niets? Moet het stil zijn om Stilte te ervaren? Kan je Stilte ervaren als je iets juist vol doet? Dat woord voldoening moet toch ergens vandaan komen.  

We sluiten de avond af met dezelfde vraag als waar we mee begonnen. Wat zit er voor jou in de Stilte? Het antwoord van alle deelnemers is anders dan het antwoord aan het begin van de avond. De zelfstandig naamwoorden zijn veranderd in werkwoorden. De Stilte zit hem niet in dingen, maar in doen. In ervaren. In opzoeken. In denken. In beseffen. In herhalen.  

De Stilte voorbij?

Is de stilte moeilijk te vinden? Daar lijkt het wel op. Zijn we de Stilte verleerd? Ik denk het niet. Er blijven meer vragen over dan dat er beantwoord zijn, maar wat was het een goed idee om die avond, daar op die plek eens rustig bij stil te staan.